Men gốm là gì? Tất tần tật kiến thức về men gốm trong chế tác gốm thủ công

• Tháng 7 24, 2025
• no comments

Trong thế giới của đất, nước và lửa – men gốm là lớp áo kỳ diệu khiến mỗi sản phẩm gốm trở nên sống động và độc bản. Không chỉ đơn thuần là một lớp phủ, men chính là nơi thể hiện chiều sâu kỹ thuật, cảm xúc của người thợ và tinh thần của lò gốm. Với những người yêu gốm thủ công, hiểu về men là bước đầu tiên để cảm được giá trị thật sự của một món đồ gốm.

1. Men gốm là gì?

Men gốm là lớp thủy tinh mỏng (dày khoảng 0,15–0,4 mm) được phủ lên sản phẩm gốm trước quá trình nung. Sau khi nung, lớp men này chảy ra, bám chặt vào bề mặt xương gốm, tạo thành lớp bề mặt bóng hoặc mờ, có màu sắc và hiệu ứng thị giác đặc trưng.

Men không chỉ có tác dụng làm đẹp mà còn giúp chống thấm, tăng độ bền, bảo vệ bề mặt sản phẩm khỏi trầy xước hoặc hoá chất nhẹ.

Xương gốm là phần cốt lõi bên trong của sản phẩm gốm, được tạo thành từ hỗn hợp đất sét và các khoáng chất, sau đó được nung ở nhiệt độ cao để trở nên cứng và chắc chắn. Đây là phần cấu trúc chính, quyết định hình dáng, độ bền và tính chất vật lý của món đồ gốm.

2. Những thành phần cơ bản của men gốm

• Silica: Tạo cấu trúc thủy tinh bền vững.
  
• Flux (chất trợ chảy): Giảm nhiệt độ nóng chảy, giúp men chảy đều; các oxide như CaO, K₂O, Na₂O thường đóng vai trò này.
  
• Alumina: Ổn định kết cấu, tránh men chảy quá mạnh
  Những oxide khác (Fe₂O₃, Cr₂O₃…) dùng để tạo màu và hiệu ứng.
  

Ngoài ra, theo công thức Seger, các oxide được phân thành oxide base, oxide acid và oxide lưỡng tính để cân bằng độ nhớt và khả năng chảy của men theo từng mục đích sử dụng

3. Nguyên tắc tương hợp giữa men và xương gốm

Một lớp men lý tưởng thường phải đạt những yếu tố sau:

1. Phản ứng hóa học tốt với xương gốm để tăng độ bám dính.
   
2. Hệ số giãn nở nhiệt tương thích để tránh nứt hoặc rạn men khi nung và làm nguội
   
3. Phù hợp với đặc tính cơ-lý-hóa-quang mong muốn (ví dụ: trong suốt, mờ, che màu, hoặc tạo men matt).

4. Các dòng men phổ biến

• Men tro: Dùng tro tự nhiên như gỗ, rơm… tạo hiệu ứng men chảy, màu nâu đến xanh lục
  
• Men rạn: Tạo vân rạn tự nhiên trên men sau khi nung.
  
• Men ngọc (celadon): Màu xanh ngọc nhạt, trong suốt, có rạn men mảnh—đa phần có chứa FeO, nấu trong lò khử ở nhiệt độ cao (1.260–1.305 °C) 
• Men thủy tinh & men tráng màu: Sử dụng thủy tinh nghiền và bột màu trang trí trên men (phổ biến trong đồ sứ hoa lam, mina’i…)

5. Quy trình ứng dụng và nung men

1. Pha chế: Cân tỷ lệ silica, flux, alumina và oxide màu.
   
2. Xay mịn, lọc để hỗn hợp men đồng đều.
   
3. Tráng men: Nhúng, phun hoặc rót lên bề mặt sản phẩm mộc.
   
4. Nung: Tùy loại men – từ 1.170 °C cho tro, lên tới 1.285–1.305 °C cho men ngọc, trong môi trường oxy hóa hoặc khử phù hợp

6. Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng men

• Nhiệt độ nung và môi trường trong lò (oxy hóa/khử) ảnh hưởng đến màu và độ sáng.
  
• Độ dày men, vị trí đặt trong lò, và cách tráng là yếu tố định hình hiệu ứng cuối cùng.
  
• Thành phần tro (với men tro) khác nhau sẽ thay đổi sắc độ và kết cấu men

7. Ý nghĩa trong gốm thủ công

Men không chỉ là lớp phủ, mà là hơi thở của sản phẩm gốm—giúp thể hiện kỹ thuật, cá tính và phong cách riêng của nghệ nhân. Việc chọn men và kiểm soát lò nung góp phần làm nên phẩm chất độc bản, giá trị thẩm mỹ và cảm xúc cho thương hiệu gốm thủ công.

———-

Để thiết kế và sản xuất chén đĩa gốm thủ công cho thương hiệu của mình, hãy liên hệ với Anh Ceramics – thương hiệu gốm thủ công Việt chất lượng cao.

• SĐT: 0933 277 486/ 0938 897 486
• Email : info@maianharttiles.com

Để trực tiếp chiêm ngưỡng và trải nghiệm nhiều sản phẩm khác, mời bạn ghé thăm showroom Anh Ceramics

• TP. Hồ Chí Minh: 27 Nguyễn Thượng Hiền, Phường Bàn Cờ (tầng 2 Hiên Cafe).
• TP. Đà Nẵng: 55 Duy Tân, Phường Hòa Cường.